دادخواست تأمین دلیل
دادخواست تأمین دلیل یکی از مهمترین و کاربردیترین مباحثی است که لازم است بسته به موضوعات و وقایع پیش آمده در موضوعی (مثلاً در حین انجام عملیات ساختمانی) و هرگاه احتمال از بینرفتن آثار دلایل وجود داشته و یا دسترسی به دلایل در آینده با سختی و مشقت همراه خواهد بود، جهت ثبت دلایل از آن استفاده نمود.
ماده 149 فصل هفتم قانون آئین دادرسی در امور مدنی مقرر داشته است که در مواردی که اشخاص ذی‌نفع احتمال دهند که در آینده استفاده از دلایل و مدارک دعوای آنان از قبیل تحقیق محلی و کسب اطلاع از مطلعین و استعلام نظر کارشناسان یا دفاتر تجاری یا استفاده از قرائن و امارات (اماره عبارت است از اوضاع و احوالی که به حکم قانون یا در نظر قاضی دلیل بر امری شناخته شود.) موجود در محل و یا دلایلی که نزد طرف دعوا یا دیگری است، متعذر (یعنی غیرممکن و محال) یا متعسر (یعنی سخت و دشوار) خواهد شد، می‌توانند از دادگاه (شورای حل اختلاف) درخواست تأمین آن‌ها را بنماید. مقصود از تأمین در این موارد فقط ملاحظه و صورتبرداری از اینگونه دلایل است. دلیل، مدرک، قرینه و اماره‌ای که می‌تواند مورد تأمین قرار گیرد، از این قبیل است: اطلاعات مطلعان، نظریه کارشناسی، دفاتر تجاری، دلیل موجود نزد طرف دعوا و شخص ثالث. در مرحله صدور قرار تأمین دلیل، طرف مقابل درخواست‌کننده نباید احضار شود. در قرار تأمین دلیل باید دلایل و امارات موضوع تأمین مورد تصریح واقع شود تا حدود اختیارات و وظایف مأمور مجری قرار مشخص باشد. دادگاه رسیدگی‌کننده به درخواست تأمین دلیل نباید به ماهیت قضیه وارد شود.
1-4. تأمین دلیل و منظور از آن
تأمین: در لغت به معنای ایمن کردن، آرام دادن و حفظ کردن است؛
دلیل: عبارت از امری است که اصحاب دعوا برای اثبات یا دفاع از دعوا به آن استناد مي‌نمایند؛
تأمین دلیل: در اصطلاح حقوقی عبارت است از محافظت دلایل موجود برای امکان استفاده از آن در آینده.
هرگاه شخصی احتمال دهد که دلایلی موجود است و در صورتی که بخواهد در دادگاه اقامه دعوی نماید، در آینده دسترسی به آن‌ها دشوار یا مشقت بار خواهد شد و یا دسترسی به آن‌ها بطور کلی از بین خواهد رفت اعم از اینکه این دلایل در اختیار خود وی باشد و یا نزد طرف دعوای آینده یا شخص ثالث باشد، مي‌تواند از مرجع صالح (شورای حل اختلاف یا دادگاه) تأمین آن‌ها را بخواهد، در اینجا مقصود از تأمین ملاحظه، صورتبرداری و یا تهیه گزارش و ثبت کتبی دلیل می‌باشد.
به عنوان مثال، اگر شخصی دلائل و مدارکی دارد که در حال از بینرفتن است یا ممکن است از بین برود و فعلا هم برای طرح دعوی یا استفاده از این دلائل آماده نمي‌باشد و هدف وی این است که این دلائل فعلاً در جای امنی محفوظ بماند، در این صورت بهترین راه تأمین دلیل است. هرچند تأمین دلیل برای حفظ و صورتبرداری از ادله است لیکن اینکه تا چه حدی قاطع دعوا باشد، بستگی به نظر قاضی رسیدگی کننده خواهد داشت. قابل ذکر است که قرارهای قاطع دعوا به قرارهایی اطلاق می‌شود که با صدور آن‌ها پرونده از دادگاه رسیدگی کننده به دعوا خارج می‌شود. با توجه به ماده 155 قانون آیین دادرسی مدنی، تأمین دلیل برای حفظ آن است و به هیچ وجه دلالتی بر اعتبار دلایل تأمین‌شده ندارد؛ به این معنا که دلیلی که تأمین شده، قاطع نیست. مجریان تأمین دلیل به موجب قانون هرگاه قرار تأمین صادر شود، دادگاه می‌تواند اجرای آن را به افراد ذیل واگذار كند:
الف) دادرس علی‌البدل.
ب) مدیر دفتر دادگاه.
ج) شخص قاضی صادركننده رأی؛ زمانی كه تأمین دلیل مبنای حكم باشد.
4-2. شرایط تأمین دلیل
- وجود دلیل: تأمین، دلیل حفظ دلیل موجود است؛ نه جمع‌آوری یا تحصیل آن. این دلایل ممكن است استماع شهادت شهود، تحقیق از مطلعان، اخذ نظریه كارشناس و انعكاس دفاتر بازرگانی باشد.
- اگر استفاده از دلایل موجود بعدها با سختی انجام شود، باید آن را حفظ كرد. اگر طبیعت دلیل طوری باشد كه بعدها نتوان به همان شكل از آن استفاده کرد، تأمین دلیل لازم است؛ در غیر این صورت موردی برای تأمین آن نیست.
- درخواست تأمین دلیل از دادگاه: مرجع تأمین دلیل، دادگاه عمومی است كه دلایل و امارات مورد درخواست در حوزه آن واقع است.
- عدم ممانعت در ارایه دلیل: تأمین دلیل در صورتی به عمل می‌آید كه كسی جلوگیری و معارضه نكند. به عنوان مثال پیمانكار ساختمان اجازه ورود به ساختمان جهت صورتبرداری از كارش را ندهد. در این صورت نمی‌توان از قوای عمومی استمداد كرد. مگر اینكه دادگاه پس از احراز، ترتیبی دهد كه قرار با كمک مأموران نیروی انتظامی و… احراز شود.
3-4. مصادیق استفاده از تأمین دلیل
به عنوان مثال اتومبیلی با اتومبیل شخصی تصادم و خسارت وارد می‌کند و مالک آن حاضر به پرداخت خسارت نیست. در این موقع شخص خسارت دیده مي‌خواهد که خسارت وارده برآورد شود تا اگر خواست بعداً از طریق طرح دعوا، خسارت را وصول کند در موقع محاکمه، خسارت معلوم باشد.
به عنوان مثالی دیگر مستاجر ملک پس از انقضاء مدت اجاره جهت عدم تعلق خسارت و اجرت‌المثل و مطالبه مبلغ ودیعه خود، تخلیه و خالی بودن عین مستاجره را صورت مجلس و تأمین دلیل می‌کند.
در ارتباط با اجرای ساختمان نیز در موارد زیادی ممکن است نیاز به تأمین دلیل باشد. از آن جمله مي‌توان به ترکهای احتمالی موجود در املاک مجاور قبل از شروع به کار و گودبرداری اشاره نمود. در این شرایط در صورتیکه همسایه یا همسایگان حاضر به امضای صورتجلسه بازدید و شرح وضع موجود نمي‌باشند، مي‌بايستی اقدام به تأمین دلیل نمود تا به این روش راه هرگونه ادعای خسارت در آینده به واسطه شرایط قبل از شروع به کار عملیات ساختمانی مسدود گردد.
4-4. زمان مناسب و نکات لازم جهت دادخواست تأمین دلیل
زمان درخواست تأمین دلیل مي‌تواند قبل از اقامه دعوا و یا در حین رسیدگی باشد و مي‌تواند کتبی یا شفاهی باشد. در هر صورت بایستی حاوی نكات زیر باشد:
مشخصات درخواست كننده در قسمت «خواهان»، مشخصات طرف مقابل در قسمت «خوانده»، موضوع تأمین دلیل در قسمت «خواسته» و در قسمت شرح دادخواست نیز اوضاع و احوالی كه موجب درخواست تأمین دلیل شده است شرح داده می‌شود و از دادگاه درخواست جمع آوری و تأمین دلیل مي‌گردد.
5-4. وظایف عضو مجری قرار تأمین دلیل
عضو مجری قرار موظف است فقط آنچه را که مورد نظر متقاضی است صورتبرداری کند نه بیشتر و نه کمتر. به عنوان مثال اگر موضوع اجرای قرار تحقیق از شهود در یک موضوع خاص باشد، حق ندارد در خصوص مسایل دیگر از شهود تحقیق کند یا اگر موضوع اجرای قرار صورتبرداری از اسناد معینی باشد، حق ندارد علاوه بر آن اسناد از سندهای دیگر که مورد تقاضا نیستند صورتبرداری کند. گاهی ممکن است تقاضای تأمین دلیل همزمان برای چند دلیل باشد، مثلا بر اثر تخریب ملکی خسارتی به ساختمان همسایه وارد شده است، در این مورد متقاضی مي‌تواند از دادگاه تقاضای تأمین دلیل برای «شهادت شهود»، «بازدید از محل» و «جلب نظر کارشناس» نماید.
6-4. مرجع صالح برای رسیدگی به درخواست تأمین دلیل
درخواست تأمین دلیل در صلاحیت شورای حل اختلاف است مگر در نقاطی که شورای حل اختلاف تشکیل نشده باشد که در این صورت باید به دادگاه مزبور داده شود. در مناطقی که شورای حل اختلاف وجود ندارد، دادگاهی که دلایل و امارات در حوزه آن قرار دارد، صالح به رسیدگی است و در مناطقی که شورای حل اختلاف تشکیل شده، شورا صالح است. در صورتی که موضوع تأمین دلیل در حوزه دادگاه‌های متعدد قرار داشته باشد، برای تأمین هر دلیل باید به دادگاه محل وقوع آن مراجعه کرد.با توجه به بند ب ماده 9 قانون شوراهای حل اختلاف، تأمین دلیل در صلاحیت شوراهای حل اختلاف است اما با عنایت به ماده 22 قانون مذکور اگر تأمین دلیل توأم با دعوای اصلی یا در اثنای رسیدگی به دعوای اصلی مطرح شود و رسیدگی به دعوای اصلی در صلاحیت دادگاه باشد، رسیدگی به درخواست تأمین دلیل نیز در صلاحیت دادگاه خواهد بود.
7-4. مراحل تأمین دلیل
رویه عملی دادخواست تأمین دلیل از دادگاه عمومی (و یا شورای حل اختلاف) به شرح زیر می‌باشد:
- بررسی و تعیین اینکه موضوع تأمین دلیل در محدوده کدام یک از مجتمع‌های قضایی و یا شورای حل اختلاف واقع است.
- تهیه برگ دادخواست از اوراق مجتمع قضایی مربوط.
- تنظیم دادخواست بر روی فرم مخصوص به تعداد خواندگان بعلاوه یک نسخه.
- تهیه فتوکپی از هر یک از اوراقی که می‌خواهید به آن‌ها استناد کنید به تعداد خواندگان بعلاوه یک نسخه.
- مراجعه به قسمت تطبیق اسناد مجتمع قضایی مربوط و گواهی کردن برابری فتوکپی با اصل.
- مراجعه به تمبر فروشی مجتمع و الصاق تمبر هزینه دادرسی به دادخواست و تمبر تصدیق به فتوکپی‌ها.
- در این مرحله باید از مسئول ثبت بخواهید که چون موضوع تأمین دلیلی است و فوریت دارد، دادخواست را فورا به مسئول ارجاع برساند (البته اگر کارتان فوریت ندارد این تقاضا لازم نیست).
- ارجاع پرونده به یکی از شعب دادگاه.
- مراجعه به شعبه مربوط و گرفتن کلاسه پرونده، در این قسمت هم اگر کارتان فوری است باید از مدیر دفتر دادگاه بخواهید که پرونده را برای صدور قرار تأمین دلیل به نظر رئیس محکمه برساند.
- پس از صدور قرار تأمین دلیل با مدیر دفتر دادگاه برای رفتن به محل هماهنگی می‌کنید. مدیر دفتر دادگاه با کارشناس (در صورتیکه تأمین دلیل توام با کارشناسی باشد) برای حضور در محل هماهنگی خواهد کرد. در این مرحله باید دستمزد کارشناس را که دادگاه تعیین می‌کند به صندوق دادگستری پرداخت و رسید پرداخت را ضمیمه پرونده کند.
- مراجعه به محل همراه مدیر دفتر و کارشناس.
- انجام تأمین دلیل دراین مرحله دقت کنید که هیچ چیز نادیده و نانوشته نماند. اگر مدیر دفتر و یا کارشناس به چیزی توجه نداشتند، باید نظر ایشان را به مطلب مورد نظر جلب کنید تا در صورتجلسه تأمین دلیل یا نظر کارشناس نوشته شود.
- مراجعه به محل دادگاه، زیرا ممکن است کارشناس اعلام کند که نظریه را بعدا خواهد داد.
- مراجعه مجدد به دفتر دادگاه (پس از چند روز که نظر کارشناس واصل شد) و اخذ فتوکپی مصدق صورتجلسه تأمین دلیل و نظریه کارشناس. این صورتجلسه و نظریه و همچنین خود پرونده تأمین دلیل می‌تواند بعدها مستند دعوا شما قرار گیرد و از دلایلی که تأمین کرده‌اید برای اثبات ادعای خود استفاده کنید.
4-8. نکاتی درباره تأمین دلیل
- دادگاه فقط می‌تواند از دعوایی حمایت کند که مقرون به دلیل بوده و حفظ دلیل تنها از راه تأمین دلیل میسر باشد.طرح دعوای بدون دلیل ممکن است موجب مسئولیت مدنی خواهان شده و به محکومیت او به پرداخت خسارات دادرسی منجر شود. تأمین دلیل عبارت است از صورتبرداری دادگاه (به تقاضای ذی‌نفع) از ادله اثبات دعوای مدعی، پیش از آنکه زمان اثبات آن فرا رسد. تأمین دلیل، حفظ دلیل موجود است؛ نه جمع‌آوری یا تحصیل دلیل.استعلام نظر کارشناس در خصوص موردی است که ممکن است در آینده به علت از بین رفتن موضوع، امکان جلب نظر کارشناس در آن خصوص مقدور نباشد. هدف از تأمین دلیل، حفظ دلیل است و میزان ارزش آن با تشخیص دادگاه تعیین می‌شود.
- تأمین دلیل اقدامی پیشگیرانه است و حتی می‌توان در قالب دستور موقت، درخواست تأمین دلیل کرد. ارزش آنچه از آن صورتبرداری می‌شود یا نظر کارشناسی در خصوص آن اخذ می‌شود یا از شهود تحقیق می‌شود، از لحاظ ماهوی، نسبت به دعوای مورد نظر خواهان در تأمین دلیل مورد نظر نیست. صرف تأمین دلیل از ادله مورد نظر، دلیل حقانیت استفاده‌کننده از این دلایل در دعوای مربوط نیست. درخواست تأمین دلیل به صورت کتبی یا شفاهی انجام می‌شود. قید درخواست در فرم چاپی دادخواست، ماهیت آن را تغییر نمی‌دهد.تنها در صورتی که تأمین دلیل از طرف ذی‌نفع درخواست شود، قابل پذیرش است.
- درخواست تأمین دلیل می‌تواند از طرف مدعی‌علیه و از سوی شخصی که احتمال می‌دهد در آینده دعوایی علیه او اقامه شود، به عمل آید.عضو مجری قرار تأمین دلیل اعم از قاضی یا مدیر دفتر نباید در تأمین دلیل به کیفیت و خصوصیات دلیل مورد نظر تعرضی کند.قبل از دادرسی و همزمان با آن، درخواست تأمین دلیل، قابل پذیرش است.درخواست تأمین دلیل ضمن دادخواست قابل پذیرش است زیرا وقتی پذیرش آن قبل از اقامه دعوا و در جلسه دادرسی ممکن باشد، در ضمن دادخواست به طریق اولی جایز است. درخواست تأمین دلیل به وسیله دادخواست به طریق اولی قابل پذیرش است و صدور قرار رد درخواست تأمین دلیل به علت اینکه در دادخواست نوشته نشده، فاقد مجوز قانونی است.